Tymczasowe aresztowanie – czy warto mieć obrońcę? 

Tymczasowe aresztowanie jest jedną z najgorszych “kar” dla podejrzanego (chociaż w rzeczywistości nie jest karą, a środkiem zapobiegawczym, a więc jedną z form środków przymusu w postępowaniu karnym). Dlaczego? Gdyż jeszcze przed jakimkolwiek wymierzaniem kary przez sąd potencjalny sprawca może zostać pozbawiony wolności na określony czas. Ten środek izolacyjny ma za zadanie zabezpieczyć prawidłowy tok postępowania. Czy warto mieć obrońcę w przypadku tymczasowego aresztowania? Pomoc profesjonalisty zawsze się przydaje, a zwłaszcza w sytuacjach, gdy może dojść do nadużyć ze strony organów ścigania.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym dokładnie jest tymczasowe aresztowanie?
• Dlaczego się je stosuje?
• Ile trwa?
• Dlaczego warto mieć obrońcę już na tym etapie postępowania karnego?
• Jakie prawa ma tymczasowo aresztowany?

Czym jest tymczasowe aresztowanie?

Tymczasowe aresztowanie (dalej: TA) jest środkiem zapobiegawczym, który najbardziej ingeruje w prawa i wolności podejrzanego/oskarżonego. Polega na pozbawieniu wolności podejrzanego przez ściśle określony czas. To dlatego nazywa się je środkiem izolacyjnym.

“Wyjątkowość” TA polega na tym, że do owego pozbawienia wolności dochodzi jeszcze przed wydaniem prawomocnego wyroku. Jego celem nie jest jednak ukaranie sprawcy – przed wydaniem wyroku nadal obowiązuje przecież zasada domniemania niewinności – a zapewnienie, że proces będzie przebiegał bez niepotrzebnych “zakłóceń”. Jak wspomniałem już na wstępie, zastosowanie TA ma zabezpieczyć prawidłowy tok postępowania. To jego podstawowa funkcja, ale oprócz tego TA ma też uniemożliwić potencjalnemu sprawcy uchylanie się od wymiaru sprawiedliwości oraz zapobiec ewentualnemu ponownemu popełnieniu przestępstwa.

Ze względu na swoją dotkliwość TA stosuje się je tylko wówczas, gdy zachodzą ściśle określone przesłanki oraz gdy inny środek zapobiegawczy nie jest wystarczający.

Przesłanki tymczasowego aresztowania

Przede wszystkim dowody zebrane w sprawie muszą wskazywać na duże prawdopodobieństwo, że podejrzany/oskarżony popełnił zarzucany mu czyn. Daje to możliwość zastosowania wobec niego środka zapobiegawczego, jakim jest tymczasowe aresztowanie. To przesłanka ogólna, ale oprócz niej musi zaistnieć jeszcze co najmniej jedna przesłanka szczególna. Do przesłanek szczególnych zalicza się:

• Obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego – w praktyce oskarżony może próbować uciec ze względu na grożącą mu karę. Areszt ma mu to uniemożliwić;
• Obawa matactwa – tymczasowe aresztowanie ma zapobiec sytuacji, w której oskarżony będzie usuwał lub niszczył dowody albo namawiał świadków do składania fałszywych zeznań;
• Surowa kara grożąca oskarżonemu – przesłanka, która budzi wątpliwości, jednak gdy oskarżonemu grozi wysoka kara może on podejmować działanie, które zaszkodzi postępowaniu,
• Obawa, że oskarżony popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu publicznemu (jeśli zarzucono mu popełnienie zbrodni lub umyślnego występku) – przesłanka o charakterze prewencyjnym. Ma zapobiec sytuacji, w której oskarżony popełniłby kolejne przestępstwo. Ma zastosowanie zwłaszcza wtedy oskarżony groził popełnieniem takiego przestępstwa.

Kiedy nie można tymczasowo aresztować?

Istnieje kilka przesłanek negatywnych, które wyłączają zastosowanie TA. Jeśli sprawca powoła się na nie, istnieje możliwość, że sąd nie zastosuje tymczasowego aresztowania lub zmieni je na inny środek. Przesłanki negatywne są zazwyczaj wykorzystywane w zażaleniach lub wnioskach o uchylenie czy zmianę środka zapobiegawczego (o tym w dalszej części artykułu). Możemy wyróżnić przesłanki bezwzględne, których stwierdzenie co do zasady uniemożliwia zastosowanie TA oraz przesłanki względne (wówczas od TA należy odstąpić, jeśli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie).

Przesłanki bezwzględne:

• Organ stosujący tymczasowe aresztowanie przewiduje, że podejrzanemu zostanie wymierzona kara z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, kara łagodniejsza lub że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności (bez warunkowego zawieszenia);
• Przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku. 

Przesłanki względne:

• Pozbawienie oskarżonego wolności spowodowałoby poważne niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia oskarżonego; 
• TA wywołałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego rodziny. 

Dlaczego stosuje się tymczasowe aresztowanie? 

Tymczasowe aresztowanie można zastosować praktycznie na każdym etapie postępowania karnego. W zależności od etapu decyduje o nim sąd na wniosek prokuratora (w postępowaniu przygotowawczym) lub sam sąd (w postępowaniu sądowym). Warto jednak dodać, że to uprawnienie, a nie obowiązek sądu.

W praktyce najcześciej do TA dochodzi w tym pierwszym przypadku, czyli na etapie postępowania przygotowawczego. Punktem wyjścia jest zazwyczaj przysłowiowy „dołek”, a więc zatrzymanie podejrzanego na 24 lub 48 godzin. (Przy czym zatrzymanie to co innego niż samo tymczasowe aresztowanie.) W tym czasie prokurator z reguły formułuje wniosek, w którym uzasadnia, dlaczego żąda zastosowania tymczasowego aresztowania oraz podaje czas, na jaki tymczasowe aresztowanie ma być jego zdaniem zastosowane.

Ile czasu trwa tymczasowe aresztowanie?

Tymczasowe aresztowanie może trwać maksymalnie 3 miesiące w postępowaniu przygotowawczym. Bardzo często zdarza się jednak, że okres, na który orzeczono zastosowanie TA jest niewystarczający. W takiej sytuacji prokurator występuje z wnioskiem o przedłużenie. Zgodnie z prawem jest ono możliwe, o ile mieści się w podstawowym 3-miesięcznym terminie. Jednak jeśli jednak szczególne okoliczności sprawiły, że ukończenie postępowania przygotowawczego nie jest możliwe w tym terminie, prokurator może zawnioskować o przedłużenie TA do maksymalnie 12 miesięcy. Istnieje też możliwość nadzwyczajnego przedłużenia TA w szczególnych przypadkach (na czas oznaczony) – gdy wspomniany okres 1 roku także był niewystarczający.

Oczywiście oskarżony może być tymczasowo aresztowany również na etapie postępowania sądowego. Łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania (do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji) nie może przekroczyć 2 lat. Co warto dodać, do wspomnianego okresu wlicza się także czas TA z etapu postępowania przygotowawczego. Dodatkowo, w postępowaniu sądowym możliwe jest również nadzwyczajne przedłużenie TA na czas oznaczony (podobnie jak w postępowaniu przygotowawczym). 

Czy warto, aby tymczasowo aresztowany miał obrońcę?

Jak najbardziej! Co więcej – jest to wręcz wskazane. Przede wszystkim obrońca jest specjalistą i zna przepisy procedury karnej. Jego doświadczenie i obycie z prawem karnym przede wszystkim zwiększają szanse na zmianę tymczasowego aresztowania na inny środek zapobiegawczy lub uchylenie TA. Gdy sąd wyda postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztu, obrońca (i oczywiście oskarżony także) może podjąć kilka kroków prawnych. Obrońca może pomóc w:

• złożeniu zażalenia na tymczasowe aresztowanie oraz
• złożeniu wniosku o uchylenie tymczasowego aresztowania (taki wniosek można złożyć przez cały okres trwania TA – powinno znaleźć się w nim uzasadnienie, dlaczego TA powinno zostać uchylone). 

Jeśli zażalenie ani wniosek o uchylenie TA nie przyniosły rezultatów, wówczas obrońca może wnioskować o zmianę środka zapobiegawczego. Tymczasowe aresztowanie jest najbardziej surowym środkiem. Składając taki wniosek, obrońca w żaden sposób nie pogorszy sytuacji podejrzanego. Może ją tylko polepszyć, wnioskując o zmianę na środek nieizolacyjny, tj.:

• dozór Policji,
• poręczenie majątkowe,
• zakaz opuszczania kraju, 
• nakazanie opuszczenia lokalu mieszkalnego zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym lub
• zawieszenie w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo nakaz powstrzy-
  mania się od określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów lub zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne.

Co ważne, tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy. Sąd, decydując się na zmianę środka, uwzględnia przede wszystkim konkretne okoliczności sprawy. Czasem najskuteczniejszy może okazać się zakaz opuszczania kraju, a w innej sytuacji dozór policji. W praktyce bardzo często stosuje się poręczenie majątkowe. Czym ono jest? To już temat na osobny wpis. 🙂

Jakie prawa ma tymczasowo aresztowany? 

Prawa tymczasowo aresztowanego mają zabezpieczyć jego interesy. Należą do nich prawo:

• odmowy składania wyjaśnień lub odpowiedzi (w całości albo na konkretne pytanie), 
• do obrońcy – aresztowany może rozmawiać z nim bez obecności osób trzecich (chociaż pewne ograniczenia w tym zakresie mogą wystąpić jedynie w ciągu pierwszych 14 dni aresztu),
• do znajomości treści zarzut – aresztowany ma prawo wiedzieć, jaki czyn zarzucają mu organy ścigania (środki zapobiegawcze można stosować tylko względem podejrzanego/oskarżonego – czyli osób, którym zostały już przedstawione zarzuty),
• powiadomienia o TA osób bliskich – jeśli potencjalny sprawca jest tymczasowo aresztowany, osoby mu bliskie mają prawo o tym wiedzieć,
• do opieki medycznej – tymczasowo aresztowany ma zapewnioną opiekę medyczną, leki czy wizytę lekarza, jeśli jej potrzebuje. 

Podsumowanie

Tymczasowe aresztowanie jest najostrzejszym środkiem zapobiegawczym. Aresztowanego pozbawia się wolności, aby zabezpieczyć prawidłowy tok postępowania. TA może być jednak zastosowane w ściśle określonych przypadkach i tylko w ostateczności – gdy inne środki zapobiegawcze (nieizolacyjne) nie są wystarczające. Ponieważ w związku z tymczasowym aresztowaniem może dojść do nadużyć ze strony organów procesowych, warto skorzystać z pomocy obrońcy w tym zakresie.

Jeśli Ty lub Twój bliski potrzebujecie pomocy prawnej obrońcy, śmiało możecie się skontaktować ze mną. Chętnie pomogę!